داستان نکوهش بیجا – از دیوان پروین اعتصامی

روزی سیری، به پیازی با زبان طعنه و سرزنش می‌گوید: توی بیچاره چقدر بد بو هستی! پیاز در پاسخ به سیر می‌گوید: تو از عیب خودت بی‌خبر هستی وگرنه به دنبال عیب دیگران نبودی.

پیاز ادامه می‌دهد: صحبت کردن در مورد ظاهر زشت دیگران باعث نمی‌شود خودت زیبا شوی. تو فکر می‌کنی خودت شاخه گلی هستی و جایت در کنار درخت سرو و گل لاله است. یا فکر می‌کنی مثل مُشکی¹ که از تاتارستان می‌آورند خوشبو هستی یا از گل‌های باغ بهشت هستی. خودت را بی‌دلیل بزرگ نکن. تو هم مثل ما هستی. بهتر است با دقت بیشتری به خودت نگاه کنی و اول به عیب خودت بپردازی. باشد! ما بیچاره هستیم و ظاهرمان کثیف و کم ارزش است. تو چرا پلیدی را از تن و جان خود دور نمی‌کنی؟

1. مشک: ماده‌ای خوشبو و سیاه رنگ که از ناف نوعی آهو گرفته می‌شود. ↩︎

داستان مشهور نکوهش بیجا یا داستان مناظره سیر و پیاز برگرفته از دیوان اشعار پروین اعتصامی است و توسط قصه دون به زبان روان امروزی و متن ساده برگردانده شده است. متن اصلی این داستان را در ادامه می‌خوانید:

متن اصلی داستان نکوهش بیجا یا سیر و پیاز از دیوان پروین اعتصامی

سیر یک روز طعنه زد به پیاز / که تو مسکین چقدر بدبویی

گفت از عیب خویش بی‌خبری / زان ره از خلق، عیب می‌جویی

گفتن از زشترویی دگران / نشود باعث نکورویی

تو گمان می‌کنی که شاخ گلی / به صف سرو و لاله می‌رویی

یا که همبوی مشک تاتاری / یا ز ازهار باغ مینویی

خویشتن بی‌سبب بزرگ مکن / تو هم از ساکنان این کویی

ره ما گر کج است و ناهموار / تو خود این ره چگونه می‌پویی

در خود آن به که نیکتر نگری / اول آن به که عیب خود گویی

ما زبونیم و شوخ‌جامه و پست / تو چرا شوخ تن نمی‌شویی